BDT Coğrafyasında Gümrük Birliği ve Azerbaycan -1

1 Temmuz`da Rusya, Beyaz Rusya ve Kazakistan arasında Gümrük Birliği anlaşması yürürlüğe girdi. Anlaşma ile üç ülke arasında gümrük tarifleri iptal edilmiş ve sınırlarda sınır muhafaza ve göçmen kontrolü dışındaki gümrük, ulaşım ve bitki sağlığı benzeri kontrol noktaları kaldırılmıştır. Bunun dışında yine aynı tarihte Rusya, Beyaz Rusya ve Kazakistan kendi aralarında bazı ticari mallara antidamping uygulamalarını kaldırmıştır.

Rusya, Beyaz Rusya ve Kazakistan arasında bu anlaşmanın yürürlüğe girmesi ülkelerin Avrasya Ekonomik Topluluğu (AET-Yevraziyskoye Ekonomiçeskoye Soobşestvo) çerçevesinde gerçekleştirmeye başladıkları ekonomik entegrasyon yolunda pratiğe dökülmüş çok önemli bir aşamadır. Hatırlanacağı üzere, 10 Ekim 2010 yılında Astana`da bir araya gelen Beyaz Rusya, Kazakistan, Kırgızistan, Rusya ve Tacikistan liderleri Avrasya Ekonomik Topluluğu anlaşmasını imzalamışlardı.

Anlaşmayı imzalayan devletler AET`in temel misyonunun taraflar arasında Gümrük Birliği ve Ortak Ekonomik Bölge oluşturmak, ekonomik ve insani entegrasyonu daha derinleştirme biçiminde tanımladılar. 30 Mayıs 2001’de yürürlüğe giren anlaşma AET`in diğer ülkelerin üyeliğine açık uluslararası ekonomik örgüt olduğunu belirtmekteydi. Nitekim bu çerçevede örgüt 2003 yılında BM`de gözlemci statüsü almıştır.

Genel anlamda bakıldığında AET`in iki temel önceliği vardı: yeni üyeler alarak genişleme ve üyeler arasında ekonomik entegrasyonu derinleştirme. AET`in yeni üyeler alarak genişleme macerasının başarısız olduğunu belirtmek gerekmektedir. Şöyle ki, örgüt geçen 10 yılda yeni bir üye alamamıştır.

Bu bağlamda bir tek Özbekistan 25 Ocak 2006`da AET`e üye olmuş, fakat 2008 yılının Ekim ayında İslam Kerimov yönetimi tekrar üyelikten çıktığını açıklamıştır. Yine Mayıs 2002`den itibaren gözlemci üye konumunda olan Ukrayna ve Moldova ile Ocak 2003`ten gözlemci statüsünde bulunan Ermenistan`ın da örgüte tam üye olmadığı görülmektedir.

AET’in üyeler arasında ekonomik entegrasyonu derinleştirme sürecinde de ciddi sıkıntılar baş göstermiştir. Özellikle Rusya`nın ısrarına rağmen Kırgızistan ve Tacikistan AET’in çerçevesinde ekonomik entegrasyon sürecinden uzak durmuşlardır.

AET üyeleri arasında ortak ekonomik entegrasyon süreci çabası sonuç vermeyince bu kez, Rusya, Beyaz Rusya ve Kazakistan arasında Gümrük Birliği ve Ortak Ekonomik Bölge oluşturma yönünde adımlar atmaya başlamışlar. Bu çerçevede ekonomik entegrasyon bağlamında önemli bir aşamayı ifade eden Gümrük Birliği oluşturulmasına ilişkin sürece ilişkin ilk adım 6 Ekim 2007 tarihinde Rusya, Beyaz Rusya ve Kazakistan arasında Tacikistan’ın başkenti Düşanbe`de yapılan toplantıda atılmıştır.

Üç ülke liderleri AET anlaşmasına dayanarak imzaladıkları sözleşme ile Gümrük Birliği oluşturmayı kararlaştırmış ve bunun gerçekleştirilmesi için faaliyet planı belirlemiştir. Toplantıda AET`in diğer üyelerinin hazır oldukları zaman bu birliğe üye olacağı da kararlaştırılmıştır.

Gümrük Birliği`nin gerçekleştirilmesi sürecinde ilk başta üye üç ülke devlet ve hükümet başkanları konseyi en yetkili kurum gibi belirlense de, Ekim 2008`den itibaren bu görev AET Devlet Başkanları Konseyi’ne verilmiştir.

Yine bu çerçevede süreci başarı ile yönetmek için sürekli faaliyette olan Gümrük Birliği Komisyonu oluşturulmuştur. Uluslar üstü kurum niteliği taşıyan ve Rusya temsilcisi Sergey Glazev’in başkanlığını yaptığı bu komisyonda Rusya 57, Beyaz Rusya ile Kazakistan ise 21 oya sahiptir. Komisyon’un çalışmaları sonucu üye ülkeler arasında ortak gümrük tarifleri, Gümrük Kanununa dair düzenlemeler gerçekleştirilmiş ve Gümrük Birliği Mahkemesi’nin statüsü belirlenmiştir.

Devam edecek....

Dr. Nazim CAFERSOY

Kafkasya Uluslararası İlişkiler ve Stratejik Araştırmalar Merkezi Analisti (QAFSAM-www.qafsam.org)
06.07.2011 14:00 Yerel saatı | 11:00 Dünya saatı