Kuril sorunu: Rusya-Japonya ilişkilerinde "Gordion düğümü" - 1

Son dönemlerde Rusya’nın gündemindeki en önemli dış politika konularından biri Japonya ile Kuril adaları meselesinde yaşanan gerginliktir.

Bu gerginlik fonunda Japonya Parlamentosu’nda Rusya'nın Gürcistan'ı işgal ettiğine ilişkin görüşler dile getirilmektedir. Bu süreçte Gürcü basını da "Rus işgaline maruz kalma açısından Japonya ile Gürcistan'ın aynı durumda olduğunu" iddia etti. 9 Şubat`ta ise Rusya Devlet Başkanı Dmitri Medvedev adaların korumasının güçlendirilmesi amacı ile oraya modern silahlar gönderilebileceğini söyledi ve bu yönde adımlar atılmaya başladı. Hatta Rusya`da bazı analizciler iki ülke arasındaki ada kriziyle İngiltere ile Arjantin arasında savaşla sonuçlanan Falkland sorunu arasında benzerlik kurmaya başladı.

İki ülke arasında sık-sık gündeme gelen Kuril adaları sorunu, son olarak Japonya Başbakanı Nanoto Kanın bir konuşması ile gündeme gelmiştir. Kan 7 Şubat`ta "Kuzey topraklarının kurtarılmasına ilişkin ulusal kurultay”daki konuşmasında Medvedev'in 2010 yılı sonbaharında Kuril adalarına seferinin "kabul edilmez bir kabalık" gibi nitelendirdi. Medvedev'in ziyaretinden sonra Rusya yetkililerinin bölgeye seferlerindeki yoğunluk artmış, son olarak Rusya'nın Savunma Bakanı Anatoli Serdyukov bölgeye gitmişti. Japonya'yı rahatsız eden bir başka olay Medvedev'in 4 Şubat'ta bölgelerin gelişimine ilişkin toplantıda Kuril Adaları'nın Rusya arazisi olduğunu özel olarak vurgulaması ve buranın gelişmesine dikkat çekmesi oldu.

“Kuril adaları sorunu” ikinci dünya savaşı sonrasında ortaya çıktı. Savaş sonrasında Kuril Adaları'nın güney bölümündeki İturup, Kunaşir, Şikotan ve Kabomai adaları SSCB’ye ilhak edildi. Japonya o tarihten beri "kuzey bölgeleri" olarak adlandırdığı bu arazinin kendisine iade edilmesini talep ediyor. Bu nedenle Japonya ile öncelikle SSCB ve daha sonra Rusya Federasyonu arasında ikinci dünya savaşının sona erdiğine ilişkin barış anlaşması henüz imzalanamadı. Japonya 1981 yılından beri 7 Şubat tarihini "Kuzey toprakları günü" olarak kutluyor. Resmi Tokyo'nun bugünü seçme nedeni ise bu adaların Japonya`ya ait olduğunu düzenleyen 1855 tarihli ilk Rus-Japon anlaşmasının 7 Şubat'ta imzalanmış olmasıdır.

Geleneksel olarak her yıl 7 Şubat`ta ülkede "Rusya'nın Kuril`deki 4 adayı Japonya'ya iadesi" talebi ile itirazlarının yanı sıra, Tokyo'da genelde başbakanın da katıldığı kurultay yapılıyor.

Japonya'nın Başbakan Medvedev'in yolculuğuna verdiği açıklama Rusya`nın tepkisine neden oldu. Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov bu açıklamanın diplomatik olmadığını vurguladı. Lavrov, Kanın bu açıklamasını Japonya'da düzenlenen "Kuzey toprakları günü" ile ilişkilendirdi ve başbakanın bu tavrını Japon STK’ larının gölgesinde kalmak istememesi ile izah etti. Rus diplomat, Rusya Büyükelçiliği önündeki STK gösterisinde Rus bayrağının yırtılmasını eleştirdi ve resmi Tokyo'nun bu tür STK’ları desteklemesinin onları hayal kırıklığına uğrattığını açıkladı. Rusya Devlet Başkanlığı Genel Sekreterli Sergey Narişkin de 12 Şubat'ta Moskova'da görüştüğü Japonya Dışişleri Bakanı Seydzi Maekaraya bu konuda resmi Moskova'nın tutumunu açıkladı ve Japonya'nın itirazlarına rağmen Rusya yetkililerinin bölgeye ziyaretlerinin sürdüreceğini vurguladı.

Japon Başbakan açıklamasına ve Japonya'daki protestolara bir yanıt da iktidar partisinin gençlik örgütü "Naşi" den geldi. Rus gençlik örgütü, Moskova'daki Japon büyükelçiliği önündeki mitingde Kuril’ in Rusya toprağı olduğuna dair sloganlar attı. Hatta büyükelçiliğin önündeki Japonya Bayrağı yere indirilerek yakıldı. Japonya medyası ise Rusya sınırında görev yapan askerlerin Japon balıkçı gemilerini ateşe tuttuğunu iddia etti. Rusya'da bazı analitik yorumcular ise artık Kuril Adaları gerginliğinde İngiltere ile Arjantin arasındaki Fakland adaları savaşını hatırlatmaya başladığını söylediler.

Japonya yetkililerinin konuyla ilgili attığı yeni adımlar ve verilen açıklamalar gerginliğin devam etmesine neden oldu. Öyle ki, 19 Şubat'ta Japonya hükümetin Genel Sekreteri Yukio Edano, Güney Kuril adalarına en yakın Japon sınır noktasına geldi. Ziyaretin amacını "adaları havadan görmek olarak" açıklayan Edano "Japon halkını, toprak sorunu ile ilgili tutumunu yüksek sesle ortaya koymaya" çağırdı. Ayrıca Japonya Parlamentosu’nda da Rusya'nın Gürcistan'ı işgal ettiğine dair iddialar gündeme gelmeye başladı.

Dr. Nazim Cafersoy,
ADİU Tudifak Öğretim Üyesi, KAFSAM analisti (www.qafsam.org)

10.03.2011