Rusya-İran Enerji İşbirliği

Rusya ve İran'ın dünya enerji piyasasındaki yerleri tarafların bu alandaki işbirliğine stratejik önem kazandırmaktadır. Dünyadaki toplam doğalgaz rezervlerinin yaklaşık yüzde 46`sı, petrol rezervlerinin ise yaklaşık yüzde 20'si Rusya ve İran coğrafyasındadır. Rusya dünya doğalgaz piyasasında yaklaşık yüzde 30`la (çeşitli belgelerde bu rakam 25-32 faiz arasında değişmektedir) birinci, İran ise yüzde 16`yla ikinci sıradadır. Ayrıca, Rusya'nın dünyada bilinen gaz rezervlerinin yüzde 1,5`ne sahip Türkmenistan`la imzaladığı uzun süreli enerji anlaşmaları ve Türkmen gazının Avrupa pazarlarına transit geçişi için Rusya ve İran'ın stratejik önemi dikkate alınırsa, bu ikilinin gaz sektöründeki öneminin yeri doldurulmaz olduğu ortaya çıkmaktadır. Yine Rusya ve İran'ın gaz OPEC'nin öncüleri ve önemli kurucu üyelerinden olmaları da bu ikilinin dünya gaz pazarındaki stratejik önemini daha da güçlendirmektedir.

İki ülkenin dünya petrol piyasasındaki yeri de çok önemlidir. Rusya dünya petrol rezervlerinin ortalama yüzde 8`ni (çeşitli belgelerde bu rakam 6-12 biçiminde değişmektedir), İran ise yüzde 12`sine sahiptir. Ayrıca BP`nin 2010 yılı enerji raporuna göre günlük petrol üretimine ilişkin 2009 yıl sonu rakamlarına göre, Rusya birinci, İran ise dördüncü sıradadır. Yine Rusya BDT mekanında petrol rezervlerine kontrol edilmesindeki aktifliyi ve AB için çok önemli enerji pazarlayıcı karakteri ile ilgi çekmektedir. İran ise Venezuela ile birlikte OPEC'in ABD karşıtı tutumu takınmasında etkin rol oynamaktadır. Her iki ülkenin enerji alanındaki küresel işbirliği olanakları ile birlikte ikili ilişkilerinde de enerjinin önem kazanmaya başladığı gözlenmektedir. Bu bağlamda Gazprom şirketinin İran`daki enerji projelerine 750 milyon dolar yatırım koyduğu bilinmektedir. Bu bilgi ve yorumlar ışığında iki ülke arasında özellikle enerji alanında işbirliğinin dünya enerji piyasasına sarsıcı güçte stratejik gelişme olanaklarına sahip olduğunu söylemek mümkündür.

İki ülke arasındaki ticaret hacmi 2008 yılsonunun rakamlarına göre yıllık 3,7 milyar dolardan fazla olmuştur. Bu rakamın yıllık 8 milyar dolara yükseltilmesi hedefleniyor. Bu çerçevede Rusya'nın İran'da kömürle çalışan toplam 315 MVt gücündeki 4 bloktan oluşan Tabas termik santralini inşa etmesi, ilk hesaplamalara göre, toplam fiyatı 1 milyar dolar olan Mazino kömür madenini işletmesi, Kuzey-Güney ulaşım koridoru projesi kapsamında 375 km uzunluğundaki Gazvin-Reşt- Enzeli-Astara demiryolu hattını yapması, İran'ın 5 adet Tu-204-100 tipi uçak alması gibi projelerin gerçeklemesi öngörülmektedir.

Sonuçta, 1991 yılından sonra Rusya-İran ilişkileri yeni uluslararası koşullara uygun bir şekilde gelişmesi enerji boyutunu da ciddi bir işbirliği alanı olarak öne çıkarmıştır. Özellikle Putin'in iktidara geldiği 2000'li yılların başı ile beraber enerji alanında geniş işbirliği çabaları hız kazanmıştır. Gazprom ve Lukoil Rsu enerji devlerinin öne çıkaran bu anlayışın Dmitri Medvedev`in devlet başkanlığı döneminde de genişletilerek sürdürüldüğü gözlemlenmektedir.

19.06.2011 15:00 Yerel saatı | 12:00 Dünya saatı

Dr. Nazim CAFERSOY
Kafkasya Uluslararası İlişkiler ve Stratejik Araştırmalar Merkezi Analisti (QAFSAM-www.qafsam.org)