Rusya`nın Kafkasya`da yeni hamlesi

2008`deki Gürcistan müdahalesi sonrası Kafkasya`da etkinlik kurma noktasında yeni bir döneme “merhaba” diyen Rusya bir-birinin ardınca dikkat çekici askeri hamleler yapıyor.

Rus-Gürcü savaşının hemen ardından ayrılıkçı Abhazya ve Güney Osetya`da yeni askeri üslere yerleşen Rusya, Saakaşvili politikalarını sona erdiren parlamento ve cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ardından oluşan yeni Gürcü yönetimi ile taze bir başlangıç yapma noktasında önemli mesafeler kat etti. İki ülke arasında ilişkilerin normalleşmesi, Rusya`yı Ermenistan`a bağlayan demiryolunun açılması yönündeki gelişmeler ve Gürcistan`ın BDT şemsiyesine dönmesinin gündeme gelmesi tartışmaları gidişatın yönü ile ilgili önemli ipuçları veriyor zaten. 

Gerçi, geçen sene sonu Azerbaycan`daki Gebele Rus askeri üssünü kapatılması Rusya`nın hanesine önemli bir olumsuzluk olarak yazıldı, ama Moskova bunu her zaman olduğu gibi Ermenistan üzerinde telafi etme amacında. Zaten bazı Ermeni yöneticiler bu olayın hemen ardından ülkelerinde yeni bir Rus askeri üssü kurulmasında hevesli olduklarını açıkladılar. Keza, Ermenistan`ın Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü çerçevesinde işbirliğini daha derinleştirmesi süreci de hız kazandı.

Nitekim, 19 Kasım`da Rusya Devlet Başkan Putin`in üst düzey askeri yetkilileri için Kremlin sarayında yapılan ödül törenindeki konuşmasında Ermenistan ve Kazakistan`la ortak hava savunma sistemi kuracaklarını açıklaması bu kapsamda ele alınmalı. Rusya lideri açıklamasında Beyaz Rusya ile mevcut ortak hava savunma sistemini daha da güçlendireceklerini de beyan etti. Putin bu işbirliğinin Rusya ile ortaklarının savuma gücünün artmasının yanı sıra, Avrasya`da barış ve istikrarın güçlenmesine hizmet edeceğini vurguladı. Rus devlet başkanı aynı zamanda Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü,  BDT ve Şangay İşbirliği Teşkilatı üyeleri ile askeri alandaki işbirliğini daha da genişletecekleri beyanında bulundu.

Küresel ve bölgesel gelişmelerle birlikte ele alındığında, Putin`in bu demecinin aşağıdaki mesajları içerdiği söylenebilir. Öncelikle, Kremlin yönetiminin yeni ortak hava savunma sistemi kurması ve de mevcut olanı güçlendirmesi kararı ABD`nin Rusya`nın sert muhalefetine rağmen, Avrupa`da kurmaya çalıştığı Ulusal Füze Savunma Sistemine cevap niteliği taşımaktadır. Obama`nın ikici kez seçimden önce Rusya`ya bu konuda yumuşama sözü vermesine rağmen, proje Polonya ve Çek Cumhuriyeti`nde sürdürülüyor. Zaten Türkiye de Malatya`daki Kürecik üssü nedeniyle bu surece çoktan dahil olmuş durumda. Beyaz Rusya bu cevabın batı,  Ermenistan güney, Kazakistan ise doğu cephesini oluşturuyor.  

İkinci olarak, bu adımlar Rusya`nın öncelikli konu ilan ettiği Avrasya Birliği`i çerçevesindeki entegrasyon projesinin askeri boyut da eklenerek daha da güçlendirileceği anlamını taşımakta. Üçüncü olarak, Putin`in açıklamaları BDT coğrafyasında askeri işbirliği yapmak için ısrar ve baskılarını daha da artıracağı mesajı gibi okunabilir. Rusya`dan yükselen Ukrayna ve Azerbaycan`a yönelik Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütüne en azından gözlemci üye olma ısrarları bu dalganın örnekleri. Şimdilik uzak bir ihtimal gibi görünmesine ve henüz konu edinilmesine rağmen, Gürcistan`ı da buna dahil etme çabaları şaşırtıcı olmayacak. Henüz gündemde olmayan yeni öneriler de gelebilir.

Dördüncüsü, Putin`in bu mesajı Türkiye bakımından da anlamlı sayılabilir. Keza Moskova Kürecik üssünün yanı sıra, Ankara`nın Bakü`yle giderek daha da geliştirdiği ilişkilerinden, Türk-Ermeni sınırının açılması ve Karabağ konusunda Türkiye`nin yeni inisiyatif alma girişiminden ve Türk devletlerinin küçük de olsa ortak askeri organizasyon kurma kararından rahatsız.

Beşincisi, Rusya bu adımı Azerbaycan için de önemli mesajlar içermektedir. Rusya Azerbaycan`ın kendisi ile sıkı bir işbirliğine gitmediği sürece “Ermeni kartını” oynayacağını bir daha ortaya koyuyor. Öncelikle, Rusya Ermenistan`la ortak hava savuma sistemi kurarak Gebele nedeniyle bölgede belirli bir zaifiyata düşen askeri imkanlarını bir anlamda onarmaya çalışıyor. Dahası, muhtemel bir Karabağ savaşında Azerbaycan`ın en önemli avantajlarından birinin üstün hava gücü olduğu biliniyor. Rusya`nın Ermenistan`la böyle bir ortaklık kurma niyeti Karabağ savaşının kaderini etkilemek bakımından bir handikap oluşturabilir. Bu çerçevede Putin`in bu açıklaması Ermenistan`daki Rus askeri üssünün komutanın muhtemel bir Azerbaycan-Ermenistan savaşında tarafsız kalmayacaklarına dair beyanatı ile birlikte okunduğunda yabana atılmaması gerekiyor. Zaten Rus yetkilileri yeni bir Karabağ savaşına müdahil olma konusunda yeterice kötü sicile sahipler. 

Yine de Putin`in kurulanacağını açıkladığı ortak savunma sisteminde Kazakistan`ın da bulunması kriz durumunda Azerbaycan için artı puan olarak görülebilinir. Keza son günlerde Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev`in Ukrayna`yı, Beyaz Rusya lideri Aleksandr Lukaşenko`nun Bakü`yü ziyaretini Rusya`nın BDT coğrafyasında sürekli artan etkisi ışığında değerlendirmekte fayda var.  

Dr. Nazim Cafersoy

Kafkasya Uluslararası İlişkiler ve Stratejik Araştırmalar Merkezi Analisti (QAFSAM-www.qafsam.org)

23.11.2013