Rusya'nın Kuzey Kafkasya Politikası ve Azerbaycan - 6

Kuzey Kafkasya: Riskler ve fırsatlar - 2

b) Güvenlik risk ve fırsatları

Genelde Azerbaycan güvenlik açısından ciddi risklerin mevcut olduğu bölgede yer almaktadır. Güvenlik konktestinde Azerbaycan için en önemli tehdit Ermenistan ve onun işkalcı politikasıdır. Bu tehlike ülkenin batısındaki 1007 km'lik Ermenistan sınırı boyunca devam etmektedir. Güneydeki 765 km'lik İran sınırı, Tahran rejiminin niteliği, teröre desteği ve Ermenistan'la yoğun ilişkileri dikkate alındığında ciddi endişe kaynağı sayılabilir. İran'ın nükleer programını sürdürmesi yönündeki ısrarı, Batı'nın içinde askeri müdahalenin olabileceğini de ilan ettiği itirazları ve askeri müdahalenin ortaya çıkaracağı riskleri bu ülkeye dair güvenlik endişesini en üst düzeye çıkarmaktadır. Azerbaycan'ın kuzey-batısındaki 480 km'lik sınırda sahip olduğu Gücüstandakı güvenlik riskinin ne kadar büyük olduğunu en son 2008 yılının ağustos ayındaki 5 günlük Rusya-Gürcistan savaşı açıkça gösterdi. Ayrıca Ermeni faktörünün Cavaxetiya bölgesinde "ikinci Karabağ" oluşturmak yönündeki çabaları Gürcistan'ın güvenlik açısından ne kadar kırılgan olduğunu ortaya koymaktadır.

Bu genel kontekst içinde Azerbaycan kuzeyde Rusya’nın Kuzey Kafkasya bölgesi ile 390 km'lik sınıra sahiptir. Bu yazı dizisinin ilk bölümünde de belirtildiği gibi Kuzey Kafkasya gerilla savaşının ve terör aksiyalarının etkin kaynağı ve Rusya'nın askeri açıdan en militarize bölgesidir. "Rusya'nın yumuşak karnı" olarak algılanan Kuzey Kafkasya'daki istikrarsız durum Azerbaycan açısından ciddi güvenlik riskleri yaratmaktadır. Öncelikle, bu bölgede faaliyet gösteren çetelerin Azerbaycan’dan transit veya Rus ordusunun takibinden kaçarken gizlenecek ülke olarak kullanma girişimleri önemli güvenlik sorunu addedilebilir. İkincisi, Rusya'nın bölgedeki durumu gerekçe göstererek Azerbaycan'la komşu Kuzey Kafkasya’da ordu yığması diğer bir endişe nedenidir. Kuzey komşumuzun 19. ve 20. yüzyıllarda Azerbaycan'ın iki kez işgalini Kuzey Kafkasya vasıtasıyla hayata geçirmesi tarihi açıdan bu kaygının ne kadar haklı olduğunun göstergesidir. 20 Ocak 1990 yılı tarihte Bakü'ye Sovyet ordusunun askeri müdahalesi, Hocalı soykırımında 366. Rus Alayı'nın oynadığı rol ve Rusya'nın 2008'in Ağustos'unda Gürcistan'a askeri müdahalesi Rus askeri tehdidinin halen ne kadar güncel olduğunun önemli örnekleri sayılabilir.

Diğer taraftan Kuzey Kafkasya bölgesi Azerbaycan için güvenlik açısından belirli fırsatlar da yaratıyor. Öncelikle Rusya'nın bölgeyi tam kontrolde tuta bilmemesi resmi Moskova'nın Azerbaycan üzerinde arzuladığı baskıyı kurmasına engel oluyor. Azerbaycan`ın petrol konusunda ilgili "Yüzyılın anlaşması" gibi stratejik adımı Rusya'nın bölgeye kontrolünü kaybetmek üzere olduğu dönemde, yani 1994 yılında atabilmiş olması rastlantı sayılmamalıdır. Kuzey Kafkasya'daki güvenlik sorunu Azerbaycan petrolünün Rusya'ya alternatif yoldan Batı pazarlarına naklini kolaylaştıran faktörlerden biri olmuştur. İkincisi, bölgenin güvenlik sorunu Rusya ve Azerbaycan arasındaki işbirliğinin oluşturulması ihtiyacını arttırmaktadır. Bu da doğal olarak Azerbaycan'ın Rusya karşısında manevra olanaklarını artırmasına yardımcı oluyor. Üçüncüsü, Azerbaycan bölgedeki durumu örnek göstererek, Rusya karşısında Karabağ sorununun çözümünde separatizm unsurunun yok sayılmasını ve toprak bütünlüğü faktörünün esas alınmasını ileri sürme fırsatı elde etmektedir.

Devam edecek…

Dr. Nazim Cafersoy
ADİU Tudifak Öğretim Üyesi, KAFSAM analisti (www.qafsam.org)

02.05.2011